ارتودنسی و مصرف الکل: هر آنچه باید بدانید

ارتودنسی یکی از مهم‌ترین روش‌های درمانی برای اصلاح نامرتبی دندان‌ها و بهبود طرح لبخند است. اما همان‌طور که رعایت بهداشت دهان، تغذیه مناسب و مراجعه منظم به متخصص ارتودنسی اهمیت دارد، مصرف الکل نیز می‌تواند تأثیر چشمگیری بر روند درمان داشته باشد. یکی از بیمارانم در مورد مصرف مشروبات الکلی در زمان‌ ارتودنسی پرسید؟
در این مقاله به زبان ساده بررسی می‌کنم که آیا مصرف الکل در طول درمان ارتودنسی مجاز است یا نه؟ و چگونه می‌تواند بر سلامت دندان‌ها، بافت‌های لثه و حتی ابزارهای ارتودنسی اثر بگذارد.

۱. الکل چه تأثیری بر دهان و دندان دارد؟

الکل چه تأثیری بر دهان و دندان دارد؟

الکل در تماس با بافت‌های دهان می‌تواند اثرات متعددی ایجاد کند که در شرایط عادی هم مطلوب نیست، اما در دوره ارتودنسی این اثرات شدیدتر می‌شوند. برخی از مهم‌ترین اثرات عبارت‌اند از:

• خشکی دهان (زروستومیا): الکل باعث کاهش ترشح بزاق می‌شود. بزاق یکی از مهم‌ترین عوامل محافظتی دهان است و به تمیز کردن دندان‌ها، شست‌وشوی اسیدیته و جلوگیری از پوسیدگی کمک می‌کند. کاهش بزاق یعنی افزایش خطر پوسیدگی، التهاب لثه و بوی بد دهان.
• تغییر در PH دهان: الکل باعث اسیدی شدن محیط دهان می‌شود. این حالت باعث حل شدن تدریجی مینای دندان و افزایش حساسیت دندانی می‌گردد.
• تضعیف بافت‌های نرم: لثه‌ها، گونه‌ها و مخاط دهان در اثر تماس مکرر با الکل تحریک می‌شوند و مستعد التهاب و زخم خواهند شد؛ به‌ویژه اگر فرد از براکت یا الاینر استفاده کند که خودش اصطکاک ایجاد می‌کند.

۲. مصرف الکل و براکت‌های فلزی یا سرامیکی

در درمان ارتودنسی با براکت ثابت، چسب مخصوصی دندان را به براکت متصل می‌کند.
نکته‌ای که کمتر بیماران می‌دانند این است که الکل می‌تواند این چسب را تضعیف کند.

تماس مکرر الکل با براکت و چسب باعث کاهش دوام اتصال و شل شدن براکت‌ها می‌شود.

اگر الکل رنگی یا دارای قند (مثل نوشیدنی‌های شیرین یا کوکتل‌ها) باشد، علاوه بر آسیب مکانیکی، باعث رنگ‌گرفتن براکت‌ها و افزایش احتمال پوسیدگی در اطراف آنها نیز می‌شود.

به همین دلیل در کلینیک ارتودنسی دکتر مهدی فهیمی هنزائی توصیه می‌کنیم که بیماران در طول درمان از مصرف هر نوع مشروبات الکلی خودداری کنند یا در صورت مصرف تصادفی، دهان را بلافاصله با آب شست‌وشو دهند.

۳. ارتودنسی نامرئی (الاینر) و الکل

در سال‌های اخیر، الاینرهای نامرئی (Invisalign و برندهای مشابه مانند Graphy یا ClearCorrect) جایگزین محبوب براکت‌ها شده‌اند. اما آیا مصرف الکل هنگام استفاده از الاینر بی‌خطر است؟ پاسخ منفی است.

چند دلیل مهم:

1. الکل باعث تغییر شکل الاینر می‌شود: الاینرها از پلاستیک‌های پزشکی حساس به حرارت و مواد شیمیایی ساخته شده‌اند. الکل می‌تواند باعث کدر شدن، تغییر رنگ یا حتی تغییر فرم الاینر شود.
2. الکل محیط دهان را خشک می‌کند: در دهان خشک، اصطکاک بین الاینر و دندان‌ها بیشتر می‌شود و احتمال زخم لثه و لب افزایش می‌یابد.
3. نوشیدنی‌های رنگی و الکلی باعث لکه می‌شوند: اگر الاینر در زمان نوشیدن الکل در دهان باشد، مواد رنگی آن روی سطح الاینر می‌مانند و ظاهری کدر و غیرشفاف ایجاد می‌کنند.

🔹 توصیه: اگر تصمیم به نوشیدن دارید، حتماً قبل از آن الاینر را از دهان خارج کنید و بعد از پایان، دهان و الاینر را با آب یا محلول مخصوص تمیز کنید.

۴. تأثیر الکل بر لثه و استخوان در طول درمان ارتودنسی

یکی از مهم‌ترین اهداف درمان ارتودنسی، حرکت کنترل‌شده دندان‌ها در استخوان فک است. این حرکت با بازسازی بافت استخوان و لثه همراه است. برای اینکه این روند طبیعی و سالم انجام شود، بدن به جریان خون مناسب، سلول‌های فعال و بافت‌های سالم نیاز دارد.

مصرف الکل می‌تواند این روند را مختل کند:

• کاهش خون‌رسانی: الکل عروق خونی را منقبض می‌کند و جریان خون لثه را کاهش می‌دهد. نتیجه؟ ترمیم آهسته‌تر و التهاب بیشتر.
• افزایش التهاب مزمن: مصرف مداوم الکل سیستم ایمنی را تضعیف می‌کند و باعث التهاب مزمن در لثه می‌شود. این حالت حرکت دندان‌ها را کندتر می‌کند و گاهی باعث تحلیل لثه و استخوان می‌شود.
• کاهش جذب کلسیم و ویتامین D: برای جابه‌جایی دندان‌ها و بازسازی استخوان، بدن به کلسیم و ویتامین D نیاز دارد. الکل جذب این مواد را در بدن کاهش می‌دهد، در نتیجه استخوان فک ضعیف‌تر می‌شود.

۵. ارتباط الکل با بوی بد دهان در بیماران ارتودنسی

یکی از شکایات شایع بیماران ارتودنسی ما ، بوی بد دهان است. این مشکل معمولاً ناشی از باقی‌ماندن مواد غذایی بین دندان‌ها و براکت‌هاست.
اما الکل هم می‌تواند عامل تشدیدکننده باشد:

• باعث خشکی دهان و کاهش بزاق می‌شود.
• تعادل میکروبی دهان را بر هم می‌زند و زمینه رشد باکتری‌های بدبو را فراهم می‌کند.
• در ترکیب با قندهای نوشیدنی‌های الکلی، محیطی ایده‌آل برای رشد پلاک می‌سازد.

✅ راهکار: اگر به‌صورت تصادفی نوشیدنی الکلی مصرف کرده‌اید، بلافاصله دهان را با آب یا دهان‌شویه بدون الکل شست‌وشو دهید و از نخ دندان یا برس بین‌دندانی استفاده کنید.

۶. آیا دهان‌شویه‌های حاوی الکل برای ارتودنسی مضرند؟

این پرسش بسیار رایج است. بسیاری از دهان‌شویه‌های بازار حاوی درصدی از الکل هستند که برای ضدعفونی به کار می‌رود.
اما در بیماران ارتودنسی، استفاده مکرر از این نوع دهان‌شویه‌ها توصیه نمی‌شود، چون:

• باعث سوزش در نواحی تحریک‌شده توسط براکت می‌شوند.
• دهان را خشک می‌کنند.
• در استفاده طولانی‌مدت باعث التهاب لثه و تغییر رنگ زبان می‌شوند.

🔹 بهترین گزینه: دهان‌شویه‌های بدون الکل با کلرهگزیدین ۰٫۰۵٪ یا ترکیبات حاوی فلوراید که مخصوص بیماران ارتودنسی طراحی شده‌اند.

۷. مصرف الکل پس از نصب یا تنظیم براکت‌ها

بعد از هر ویزیت ارتودنسی، دندان‌ها معمولاً کمی حساس می‌شوند. در این زمان مصرف الکل می‌تواند این حساسیت را تشدید کند.
چرا؟ چون الکل باعث افزایش نفوذپذیری عاج دندان و تحریک عصب‌ها می‌شود.
در واقع، بسیاری از بیماران گزارش می‌دهند که حتی مقدار کمی نوشیدنی الکلی بعد از تنظیم سیم‌ها باعث درد یا سوزش لثه‌شان شده است.

بنابراین بهترین کار این است که در ۴۸ ساعت اول بعد از هر ویزیت، کاملاً از مصرف الکل خودداری شود.

۸. مصرف الکل و بهبود زخم‌های دهانی

در بیماران ارتودنسی، زخم‌های کوچک در لثه و گونه به‌دلیل تماس با براکت یا سیم امری طبیعی است.
اما اگر فرد الکل مصرف کند، این زخم‌ها دیرتر بهبود می‌یابند.
الکل هم خاصیت خشک‌کننده دارد و هم می‌تواند سلول‌های در حال ترمیم را تخریب کند. به همین دلیل حتی تماس موضعی الکل (مثلاً از طریق دهان‌شویه‌های قوی یا نوشیدنی‌ها) باید محدود شود.

۹. مصرف الکل پس از برداشتن براکت‌ها یا پایان درمان

پس از پایان درمان ارتودنسی، دندان‌ها و لثه هنوز در حال تطبیق با وضعیت جدید خود هستند. مینای دندان در برخی نواحی ممکن است نازک‌تر یا لکه‌دار باشد.
در این مرحله نیز مصرف الکل توصیه نمی‌شود، چون:

• می‌تواند باعث تیرگی و زردی مینای تازه‌ترمیم‌شده شود.
• دهان خشک را تشدید کند و زمینه‌ساز پوسیدگی‌های ثانویه باشد.
• باعث تحریک لثه‌های در حال ترمیم شود.

به‌جای آن بهتر است از نوشیدنی‌های بدون الکل و طبیعی مثل آب، چای سبز رقیق یا آب‌میوه‌های بدون قند استفاده شود.

۱۰. آیا مصرف گاه‌به‌گاه الکل هم خطرناک است؟

آیا مصرف گاه‌به‌گاه الکل هم خطرناک است؟

اگر فرد تنها گاهی در مناسبت‌های خاص الکل مصرف کند، آسیب حاد و فوری ایجاد نمی‌شود، به‌شرطی که:

• الاینر یا براکت در تماس مستقیم با نوشیدنی نباشد.
• بلافاصله پس از نوشیدن، دهان شسته شود.
• در رژیم غذایی، آب کافی و منابع کلسیم وجود داشته باشد.

اما باید دانست که مصرف مکرر—حتی در مقدار کم—در طول درمان ارتودنسی اثرات تجمعی دارد و روند بهبود، حرکت دندان و سلامت دهان را مختل می‌کند.

۱۱. توصیه‌های طلایی برای بیماران ارتودنسی

• از هر نوع نوشیدنی الکلی در طول درمان پرهیز کنید.
• اگر دهان‌شویه استفاده می‌کنید، نوع بدون الکل انتخاب کنید.
• روزانه حداقل دو بار مسواک بزنید و از واترجت یا نخ ارتودنسی استفاده کنید.
• در صورت مشاهده زخم یا التهاب، از ژل‌های مخصوص ارتودنسی یا موم محافظ استفاده کنید.
• برای حفظ رنگ و سلامت دندان‌ها، نوشیدنی‌های تیره (قهوه، شراب قرمز، نوشابه) را نیز به حداقل برسانید.

جمع‌بندی

ارتودنسی درمانی حساس و زمان‌بر است که نیاز به همکاری کامل بیمار دارد. مصرف الکل در این دوره می‌تواند از چند جهت مضر باشد:

• باعث خشکی دهان، التهاب لثه، پوسیدگی دندان، شل شدن براکت‌ها و کندی حرکت دندان‌ها می‌شود.
• حتی اگر در کوتاه‌مدت آسیب ظاهری نبینید، اثرات بلندمدت آن بر استخوان و بافت‌های نگهدارنده دندان‌ها محسوس است.

بنابراین توصیه ما این است که در طول درمان ارتودنسی از مصرف هر نوع نوشیدنی الکلی پرهیز کنید و به‌جای آن، با رعایت بهداشت دهان، رژیم غذایی سالم و مراجعات منظم، نتیجه‌ای ایده‌آل و لبخندی ماندگار به دست آورید.