ارتودنسی در افراد مبتلا به ADHD

چکیده:

ارتودنسی در کودکان و بزرگسالان مبتلا به ADHD چالش‌هایی دارد اما با برنامه‌ریزی درست،‌ روش‌های رفتاری مناسب و همکاری خانواده می‌توان به نتایج موفق رسید. در این مقاله نکات کلیدی، انتخاب دستگاه‌ها، روش‌های افزایش همکاری و مراقبت‌های روزمره توضیح داده شده و به دو مرجع علمی جدید ارجاع داده ام.

مقدمه — چرا موضوع مهم است؟

مقدمه — چرا موضوع ADHD مهم است؟

کودکان و بزرگسالانی که اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی (ADHD) دارند، ممکن است در روند درمان‌های طولانی‌مدت مثل ارتودنسی مشکلات بیشتری تجربه کنند: فراموشی در استفاده از ابزارهای قابل جابجایی، رعایت کمتر بهداشت دهان، یا ناتوانی در تحمل جلسات طولانی. شناخت این چالش‌ها و طراحی روش‌های ساده برای حل آنها، کلید موفقیت درمان است.

وضعیت دهان و دندان در افراد مبتلا به ADHD

مطالعات نشان می‌دهند که کودکان مبتلا به ADHD احتمال بیشتری برای پوسیدگی، صدمات دندانی و به‌طور کلی ضعیف‌تر بودن بهداشت دهان دارند. این مسائل می‌توانند نیاز به درمان ارتودنسی را پیچیده‌تر کنند یا باعث تأخیر در شروع درمان شوند؛ بنابراین ابتدا باید مشکلات پایه‌ای (مثلاً پوسیدگی یا عفونت) کنترل شوند.

مشکلات شایع در فرآیند ارتودنسی برای افراد با ADHD

1. عدم پیگیری دستورات مراقبتی: بیمار ممکن است فراموش کند پلاک متحرک را بگذارد یا از نگهدارنده‌ها استفاده کند.
2. حساسیت به جلسات طولانی: تحمل معاینه ۳۰–۶۰ دقیقه‌ای برای بعضی دشوار است؛ ترک جلسات یا ناآرامی ممکن است رخ دهد.
3. مشکلات بهداشتی روزمره: مسواک و نخ دندان زدن نامنظم که خطر پوسیدگی و رنگ‌پریدگی چسب‌ها (باندها) را افزایش می‌دهد.

رویکردهای عملی برای افزایش موفقیت درمان

۱) آماده‌سازی و جلسهٔ قبل از شروع

در کلینیک ارتودنسی دکتر مهدی فهیمی قبل از نصب اپلاینس پیچیده، یک جلسهٔ آشنایی کوتاه و مثبت با کودک یا بزرگسال داریم تا : محیط را نشان دهیم، ابزارها را لمس کند و توضیح ساده بدهیم. جلسات آشنایی می‌توانند اضطراب را کم کنند و حس کنترل را افزایش دهند.

۲) جلسات کوتاه و برنامه‌ریزی منظم

برای بیماران با ADHD بهتر است ویزیت‌ها کوتاه و با ساختار مشخص داریم : هدف جلسه، مدت آن و قدم بعدی را واضح میگوییم. تقسیم پروسهٔ درمان به مراحل کوچک باعث افزایش همکاری می‌شود. مطالعات نشان داده‌اند که سازمان‌دهی و ساختاردهی جلسات، پیروی از درمان را بهتر می‌کند.

۳) استفاده از تقویت‌های بیرونی و یادآورها

• تماس تلفنی از طرف منشی مطب ما برای یادآوری برای استفاده از پلاک‌ها و نوبت‌ها بسیار مؤثر است.
• ایجاد جدول پاداش ساده (استیکر، امتیاز) برای کودکان می‌تواند انگیزهٔ روزمره را زیاد کند.

مرور شواهد نشان می‌دهد ابزارهای دیجیتال و آموزش‌های کوتاه می‌توانند پایبندی به درمان را بهبود بخشند.

۴) انتخاب نوع دستگاه ارتودنسی بر اساس رفتار و توانایی همکاری

براکت فلزی ثابت: برای بیمارانی که ممکن است پلاک‌قابل‌جداشدن را فراموش کنند یا گم کنند، براکت ثابت مزیت دارد چون وابستگی به همکاری روزانهٔ بیمار کمتر است.

الاینرهای شفاف (قابل‌جدا): اگر بیمار یا والدین خیلی پیگیر باشند و توانایی استفادهٔ منظم را داشته باشند، الاینرها گزینهٔ زیبایی و موثرند؛ اما نیاز به انضباط روزمره دارند.
انتخاب باید براساس وضعیت رفتاری، سن و حمایت خانواده انجام شود.

۵) مدیریت درد و حساسیت‌ها

واکنش به درد یا ناراحتی می‌تواند باعث امتناع بیمار از مراجعه شود. توضیح ساده در مورد احساسات طبیعی پس از تنظیم سیم یا تعویض الاینر، و ارائهٔ راهکارهای ساده (مسکن مجاز، کمپرس سرد، غذاهای نرم) کمک‌کننده است. همچنین هماهنگی با پزشک معالج ADHD دربارهٔ داروها و زمان‌بندی ملاقات‌ها ممکن است مفید باشد.

۶) آموزش به والدین و مراقبین

والدین باید نقش فعال داشته باشند: یادآوری استفاده از ابزار، کمک به رعایت بهداشت و حضور در جلسات. آموزش کوتاه و مکتوب (فهرست کارها، ویدئوی ۲–۳ دقیقه‌ای) برای خانواده‌ها بسیار کارآمد است.

تکنیک‌های رفتاری در مطب

تقسیم کار به گام‌های خیلی کوتاه: «حالا فقط ۳۰ ثانیه روی صندلی بمان» و بعد تشویق.

پاداش‌دهی فوری: بعد از همکاری گرفتن یک پاداش کوچک.

استفاده از تکنولوژی: فیلم کوتاه آموزشی یا بازی‌های آرام‌بخش بین مراحل.
این تکنیک‌ها بارها در محیط‌ کلینیک ارتودنسی دکتر مهدی فهیمی به‌صورت موفق به کار رفته‌اند.

نکات بهداشتی روزمره (رعایت بهداشت دهان در ADHD)

1. مسواک زدن دو بار در روز با خمیردندان حاوی فلوراید؛ یک بار قبل یا بعد از گذاشتن پلاک.
2. استفاده از نخ دندان یا نوار بین‌دندانی روزانه (در صورت وجود براکت، استفاده از نخ‌های مخصوص براکت).
3. اگر کودک مقاومت می‌کند، زمان‌بندی کوتاه و تمرین‌های همراه والد (مثلاً والد ۳۰ ثانیه مسواک می‌زند و کودک تقلید می‌کند).
4. چکاپ‌های مکرر برای حذف پلاک و بررسی پوسیدگی‌ها در فاصله‌های کوتاه‌تر از معمول.

رعایت منظم این نکات طول عمر درمان و نتیجهٔ زیبایی را به‌طور مستقیم افزایش می‌دهد.

وقتی نیاز به همکاری بیشتر یا مداخلات ویژه است

وقتی نیاز به همکاری بیشتر یا مداخلات ویژه است

• اگر رفتار بسیار ناپایدار یا عدم همکاری مداوم وجود دارد، تیم درمان باید با روانشناس یا پزشک متخصص ADHD هماهنگ شود.
• در موارد خاص و برای انجام کارهای حساس، استفاده از تکنیک‌های مدیریت اضطراب یا حتی بی‌حسی‌های موضعی/آرام‌بخش تحت نظر تخصصی ممکن است مطرح شود؛ اما این تصمیم باید با تیم پزشکی گرفته شود.

چرا مطالعات جدید پیرامون ارتودنسی و ADHD  اهمیت دارند؟

دو مرجع به‌روز که راهنمایی‌های کلیدی دربارهٔ سازمان‌دهی جلسات، پایبندی به درمان و نکات بالینی در ارتودنسی کودکان ارائه می‌دهند، شامل بررسی گسترده‌ای از عوامل مؤثر بر «پیروی بیمار» و روندهای نوین در ارتودنسی اطفال هستند. این منابع نشان می‌دهند که ساختاردهی، آموزش‌های دیجیتال و هماهنگی بین‌رشته‌ای از مهم‌ترین فاکتورها برای موفقیت بیماران با نیازهای رفتاری خاص مثل ADHD است.

جمع‌بندی و توصیه‌های کوتاه (برای والدین و کلینیسین‌ها)

• برنامه‌ریزی کنید: شروع درمان زمانی باشد که مشکلات پایه‌ای دندان (پوسیدگی) کنترل شده‌اند.
• کوتاه و ساده عمل کنید: جلسات کوتاه، دستورالعمل‌های واضح و تقویت مثبت.
• انتخاب دستگاه مناسب: براکت ثابت برای مواردی که همکاری نامطمئن است؛ الاینر در صورت تعهد خانواده.
• ارتباط با تیم درمانی ADHD: هماهنگی دارویی و رفتاری می‌تواند اثرات خوبی داشته باشد.
• از ابزار دیجیتال کمک بگیرید: یادآورها و اپ‌ها تأثیر مثبت دارند.

منابع (با دو مقالهٔ جدید)

1. van der Bie RM et al. Patient adherence in orthodontics: a scoping review. (2024). بررسی جنبه‌های پایبندی بیمار و راهکارهای بهبود پیروی در ارتودنسی.
2. Koaban A et al. Current Trends in Pediatric Orthodontics. (2024). مروری بر روندهای نوین در ارتودنسی کودکان و اقدامات بین‌رشته‌ای پیشنهادی.