لوزه‌ سوم و مشکلات فکی: هرآنچه باید بدانیم

چند روز پیش یک مادر نگران برای مشکلات ناشی از لوزه سوم ملتهب برای کودکش به مطب من مراجعه کرده بود…

لوزه سوم یا آدنوئید یکی از بخش‌های مهم سیستم دفاعی بدن کودکان است که در پشت بینی و بالای گلو قرار دارد. وجود لوزه‌ سوم در سال‌های ابتدایی زندگی کاملاً طبیعی است و به بدن کمک می‌کند با میکروب‌ها مقابله کند، اما در برخی کودکان این بافت بیش‌ از حد بزرگ می‌شود و مشکلاتی در تنفس، خواب و حتی رشد فک‌ها و دندان‌ها ایجاد می‌کند.

در این مقاله، به زبان ساده و با نگاهی علمی توضیح می‌دهم که لوزه سوم چیست، چرا بزرگ می‌شود و چطور می‌تواند باعث مشکلات فکی و دندانی شود. همچنین روش‌های تشخیص و درمان آن را بررسی می‌کنم.

لوزه سوم چیست و چه نقشی دارد؟

لوزه سوم یا آدنوئید یک بافت لنفاوی است که مانند فیلتر عمل می‌کند و جلوی ورود میکروب‌ها به بدن را می‌گیرد.
این بافت معمولاً از بدو تولد وجود دارد و بین ۳ تا ۷ سالگی به بیشترین اندازه خود می‌رسد. سپس به‌تدریج کوچک می‌شود و در دوران نوجوانی تقریباً از بین می‌رود.

نقش لوزه سوم:

• کمک به تقویت سیستم ایمنی
• جلوگیری از ورود باکتری و ویروس
• فیلتر کردن هوای ورودی از بینی

بنابراین وجود آن تا حدی طبیعی و مفید است؛ مشکل زمانی است که بیش از اندازه بزرگ شود.

چرا لوزه سوم بزرگ می‌شود؟

دلایل مختلفی می‌تواند باعث بزرگ شدن لوزه سوم شود:

۱. عفونت‌های مکرر تنفسی

سرماخوردگی‌های زیاد، سینوزیت و عفونت‌های گلو باعث تحریک و بزرگ شدن لوزه سوم می‌شود.

۲. آلرژی و حساسیت

کودکانی که آلرژی فصلی یا دائمی دارند، بیشتر دچار التهاب و تورم آدنوئید می‌شوند.

۳. ژنتیک

در برخی کودکان، به‌صورت ارثی آدنوئید بزرگ‌تر از حد معمول است.

۴. قرار گرفتن در معرض دود سیگار

دود سیگار باعث تحریک بافت لنفاوی و بزرگ شدن لوزه سوم می‌شود.

علائم لوزه سوم بزرگ شده

اگر کودک شما چند مورد از نشانه‌های زیر را دارد، احتمالاً لوزه سوم بزرگ است:

• تنفس از دهان (مخصوصاً هنگام خواب)
• خر و پف شبانه
• بیدار شدن‌های مکرر در شب
• کیفیت خواب پایین
• وقفه تنفسی در خواب (آپنه)
• صدای تو دماغی یا تغییر صدا
• خشکی دهان
• گرفتگی بینی دائمی
• عفونت گوش میانی یا کاهش شنوایی

اما یکی از مهم‌ترین و کمتر شناخته‌شده‌ترین اثرات لوزه سوم بزرگ، تغییر در رشد فک و دندان‌ها است که در ادامه به صورت کامل توضیح می‌دهم.

ارتباط لوزه سوم با مشکلات فکی

وقتی کودک به دلیل بزرگی لوزه سوم نمی‌تواند از بینی نفس بکشد، مجبور است همیشه از دهان نفس بکشد.
تنفس دهانی اگر مدت طولانی ادامه پیدا کند، می‌تواند شکل صورت و رشد فک‌ها را تغییر دهد.

در ادامه مهم‌ترین مشکلات فکی ناشی از لوزه‌ سوم را بررسی می‌کنیم:

۱. تنگی فک بالا

تنفس طبیعی از بینی باعث می‌شود زبان در سقف دهان قرار بگیرد و مانند یک قالب، باعث رشد صحیح و پهنای مناسب فک بالا شود.

اما وقتی کودک از دهان نفس می‌کشد:

• زبان در پایین دهان قرار می‌گیرد
• فشار لازم برای رشد فک بالا وارد نمی‌شود
• فک بالا باریک و بلند می‌شود

این مشکل باعث:

• کمبود فضا برای دندان‌ها
• کجی دندان‌ها
• احتمال نیاز به ارتودنسی در آینده

می‌شود.

۲. کام گوتیک (سقف دهان قوسی و بلند)

تنفس دهانی باعث می‌شود سقف دهان به سمت بالا کشیده شود و حالتی قوسی شکل پیدا کند.
به این وضعیت اصطلاحاً کام گوتیک گفته می‌شود.

کام گوتیک باعث:

• کاهش حجم بینی
• مشکلات سینوسی
• بدتر شدن تنفس

می‌شود، بنابراین مشکل را تشدید می‌کند.

۳. جلو آمدن فک بالا یا عقب رفتن فک پایین

قرار گرفتن دهان در حالت نیمه‌باز و تلاش کودک برای گرفتن هوا از طریق دهان منجر به وضعیت‌های نادرست فکی می‌شود، مانند:

• فک بالا بیش از حد جلو می‌آید
• یا فک پایین عقب می‌ماند

این حالت به‌مرور باعث نامرتبی شدید دندان‌ها و مشکلات زیبایی صورت می‌شود.

۴. لبخند لثه‌ای و ناهماهنگی چهره

کودکانی که تنفس دهانی دارند معمولاً:

• لب بالای کوتاه‌تر
• دندان‌های قدامی بیرون‌زده
• و لبخند لثه‌ای

دارند، زیرا عضلات اطراف دهان ضعیف می‌شود و فک‌ها رشد هماهنگ ندارند.

۵. ناهنجاری بایت (مال‌اکلوژن)

لوزه سوم بزرگ می‌تواند باعث:

• آپنسال بایت (open bite)
• کراس بایت (crossbite)
• اورجت زیاد (برجستگی دندان‌های جلو)

شود.

این مشکلات معمولاً بدون درمان ترکیبی (برداشتن لوزه سوم + ارتودنسی) اصلاح نمی‌شوند.

چطور می‌فهمیم لوزه سوم روی فک اثر گذاشته است؟

چند علامت ساده می‌تواند نشان‌دهنده اثرگذاری لوزه سوم بر رشد فکی باشد:

• کودک دهانش نیمه باز است
• هنگام خواب دهان باز می‌ماند
• صورت حالت کشیده و باریک دارد
• بینی کوچک یا باریک به نظر می‌رسد
• دندان‌ها کج شده‌اند یا روی هم قرار گرفته‌اند
• فک بالا باریک یا نوک‌تیز شده

برای تشخیص دقیق، پزشک گوش، حلق و بینی (ENT) یا ارتودنتیست می‌تواند با:

• رادیوگرافی لترال سفالومتری
• اندوسکوپی بینی
• معاینه بالینی

تشخیص قطعی بدهد.

درمان لوزه سوم و تأثیر آن بر رشد فک

خبر خوب این است که درمان لوزه سوم، مخصوصاً در کودکان زیر ۱۰ سال، می‌تواند رشد فک‌ها را به مسیر طبیعی برگرداند.

۱. درمان دارویی

در موارد خفیف:

• اسپری کورتیکواستروئید
• آنتی‌هیستامین
• شست‌وشوی بینی با سرم نمکی

می‌تواند تورم را کاهش دهد.

۲. جراحی لوزه سوم (آدنوئیدکتومی)

اگر کودک:

• خر و پف شدید
• آپنه خواب
• تنفس دهانی دائمی
• عفونت گوش مکرر
• یا مشکلات فکی progressing

داشته باشد، معمولاً جراحی توصیه می‌شود.

این عمل ساده است و معمولاً در کمتر از نیم ساعت انجام می‌شود.

۳. درمان ارتودنسی

بعد از اصلاح تنفس، برای شکل‌دهی صحیح فک، ارتودنتیست ممکن است استفاده از:

• دستگاه گسترش‌دهنده فک بالا (expander)
• پلاک‌های فانکشنال
• یا ارتودنسی ثابت

را پیشنهاد دهد.
در کلینیک ارتودنسی دکتر مهدی فهیمی هنزائی این موارد انجام میشود.

آیا بعد از جراحی لوزه سوم مشکلات فکی خودبه‌خود اصلاح می‌شود؟

در سنین پایین (۴ تا ۸ سالگی)، بسیاری از مشکلات خفیف مثل:

• دهان‌بازی
• کام قوسی
• تنگی جزئی فک

تا حد زیادی اصلاح می‌شود.

اما اگر مشکل شدید باشد یا کودک دیر مراجعه کند، ارتودنسی همچنان لازم خواهد بود.

در کل:

هرچه درمان لوزه سوم زودتر انجام شود، احتمال جلوگیری از ناهنجاری فکی بیشتر است.

اهمیت همکاری متخصص گوش و حلق و بینی و ارتودنتیست

در بسیاری از موارد، بهترین نتایج زمانی حاصل می‌شود که:

• ENT مشکل تنفسی را رفع می‌کند
• و ارتودنتیست رشد فک و دندان‌ها را هدایت می‌کند

این همکاری باعث می‌شود مشکلات به‌طور کامل درمان شود و از بازگشت ناهنجاری‌ها جلوگیری شود.

آیا لوزه سوم باعث بدخوابی کودکان می‌شود؟

بله.

کودکی که خوب نفس نمی‌کشد:

• خواب عمیق ندارد
• مدام بیدار می‌شود
• ممکن است شب‌ها ادرار کند
• روزها بی‌حوصله و خواب‌آلود است
• تمرکز کمی دارد

حتی برخی گزارش‌ها نشان می‌دهد لوزه سوم می‌تواند باعث کاهش عملکرد تحصیلی شود چون مغز اکسیژن کافی دریافت نمی‌کند.

جمع‌بندی

لوزه سوم بخشی طبیعی از بدن است، اما اگر بیش از حد بزرگ شود می‌تواند اثرات گسترده‌ای داشته باشد، از جمله:

• مشکلات تنفسی
• خر و پف
• کیفیت خواب پایین
• و مهم‌تر از همه اختلال در رشد فک و دندان‌ها

تنفس دهانی طولانی‌مدت یکی از عوامل مهم ایجاد ناهنجاری‌های فکی است.
تشخیص زودهنگام و درمان مناسب (دارویی، جراحی یا ارتودنسی) می‌تواند از بسیاری از مشکلات جلوگیری کند و رشد طبیعی صورت را برگرداند.

اگر کودک شما علائم لوزه سوم دارد یا تنفس دهانی طولانی دارد، بهتر است در کلینیک ارتودنسی دکتر مهدی فهیمی هنزائی معاینه شود تا بهترین تصمیم درمانی گرفته شود.