ارتودنسی در افراد مبتلا به بیماری فاویسم (کمبود آنزیم G6PD)

بسیاری از افراد هنگام مراجعه به مطب دندانپزشکی یا ارتودنسی، اطلاعات دقیقی درباره وضعیت‌های پزشکی زمینه‌ای خود به متخصص نمی‌دهند یا متخصص نیز به‌طور کامل از تأثیر آن وضعیت‌ها بر درمان ارتودنسی مطلع نیست. یکی از این وضعیت‌ها، بیماری فاویسم یا کمبود آنزیم G6PD است. چند روز قبلی پسر جوانی برای ارتودنسی به مطب ما مراجعه کرد که در شرح حالش نوشته بود حساسیت به باقالی… که در واقع عامیانه ی فاویسم هست. در این مقاله، ابتدا شرح مختصر از بیماری فاویسم و تأثیرات آن بر سلامت دهان و دندان بیان می‌کنم، سپس به چالش‌ها و راهکارهای خاص در انجام درمان ارتودنسی برای این افراد خواهم پرداخت.

بیماری فاویسم و کمبود آنزیم G6PD — مروری کوتاه

بیماری فاویسم و کمبود آنزیم G6PD — مروری کوتاه

بیماری فاویسم (به انگلیسی favism) معمولاً ناظر بر بروز همولیز حاد (شکست گلبول‌های قرمز خون) پس از مصرف باقلا یا مواجهه با عوامل اکساینده در افرادی است که مبتلا به کمبود آنزیم گلوکز-6-فسفات دِهیدروژناز (G6PD) هستند.

آنزیم G6PD نقش حیاتی در محافظت گلبول‌های قرمز در برابر استرس اکساینده دارد. زمانی که این آنزیم کم باشد، عوامل اکساینده می‌توانند باعث آسیب به گلبول قرمز و در نهایت همولیز شوند.

علائم بیماری فاویسم معمولاً شامل زردی (یرقان)، ادرار تیره، خستگی شدید، کاهش هموگلوبین و مواردی از ضعف عمومی هستند.

بسیاری از افراد مبتلا هیچ علائم مزمنی ندارند مگر اینکه در معرض محرک‌های خارجی (داروها، عفونت‌ها، برخی مواد غذایی) قرار گیرند.

از نظر جرم‌شناسی، مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۲ نشان داد که افراد دارای کمبود G6PD ممکن است ویژگی‌های اسکلتی و دندانی متفاوتی نسبت به افراد سالم داشته باشند، که می‌تواند برای متخصص ارتودنسی مهم باشد.

ارتباط بین فاویسم و دندان‌پزشکی / ارتودنسی

در مطالعات دندان‌پزشکی، توجه به هشدارهای خاص در بیماران فاویسم اهمیت دارد. به‌عنوان مثال، در یک مرور کیس همراه با گزارش یک مورد در کودکی ۹ ساله، نویسندگان تأکید کرده‌اند که دندان‌پزشک باید از داروها و مواد اکساینده اجتناب کند و شرایط عمومی بیمار را به‌خوبی بسنجد.

همچنین یک مورد گزارش شده در سال ۲۰۲۱ درباره انجام جراحی دهانی (oral surgical procedure) در کودکی با کمبود G6PD نشان داد که در چنین مداخلاتی نیز باید احتیاط فراوان کرد تا از عوارض همولیتیک پیشگیری شود.

مطالعه‌ای جدیدتر (سال ۲۰۲۲) در عربستان سعودی به بررسی مقایسه‌ای ویژگی‌های اسکلتی و دندانی افراد مبتلا به کمبود G6PD، تالاسمی و بیماری سلّول داسی‌شکل پرداخته است. مهم‌ترین نکته آن است که در گروه کمبود G6PD الگوی اسکلتی کلاس III بیشتر دیده شده است.

بنابراین، متخصص ارتودنسی باید پیش از شروع درمان، وضعیت خونی و ویژگی‌های اسکلتی دندان‌های بیمار را به دقت بررسی کند و برای داروها، نیروهای ارتودنسی، زمان‌بندی و مراقبت پس از درمان برنامه ویژه‌ای داشته باشد.

چالش‌ها در ارتودنسی برای بیماران فاویسم

چالش‌ها در ارتودنسی برای بیماران فاویسم

انجام ارتودنسی (مثل نصب براکت، استفاده از کش‌ها، هدگیرها، ارتودنسی ثابت و متحرک) معمولاً نیاز به استفاده از مواد چسباننده، مواد ضدعفونی‌کننده دارد. در افراد مبتلا به کمبود G6PD، چند چالش ویژه وجود دارد:

1. استرس اکساینده در فرایند درمان: هر مداخله‌ای که باعث آزادسازی رادیکال آزاد شود (مثل بعضی مواد شیمیایی، محلول‌های ضدعفونی‌کننده، برخی داروها) ممکن است خطر همولیز را افزایش دهد.
2. انتخاب داروهای بی‌حسی، آنتی‌بیوتیک و ضد درد: برخی داروها ممکن است برای افراد دارای کمبود G6PD منع شده باشند. بنابراین متخصص باید بر اساس راهنماهای پزشکی دقیق عمل کند.
3. مسائل خون‌رسانی و بهبود بافت: اگر در طول درمان خونریزی یا التهاب رخ دهد، بدن باید بتواند فرایند بازسازی را به‌خوبی انجام دهد؛ در شرایطی که بیمار سابقه همولیز یا کم‌خونی داشته باشد، ممکن است بهبود آهسته‌تر باشد.
4. تغییرات اسکلتی متفاوت: همان‌طور که در مطالعه عربستانی آمده است، بیماران دارای کمبود G6PD تمایل بیشتری به الگوی اسکلت کلاس III (فک پایین جلوتر) دارند. این ویژگی ممکن است طرح درمان ارتودنسی را پیچیده‌تر کند.
5. انجام اقدامات جراحی یا کشیدن دندان همراه با ارتودنسی: در این مداخلات، خطر تحریک همولیز بیشتر است؛ بنابراین برنامه‌ریزی باید به‌دقت انجام شود.همینطور مصرف مسکن ها مهم است.

راهکارها و پیشنهادات برای ارتودنسی ایمن در افراد فاویسم

با رعایت این اصول، امکان انجام ارتودنسی برای افراد مبتلا به فاویسم به شکلی ایمن‌تر فراهم می‌شود:

۱. بررسی کامل سابقه پزشکی و مشاوره هماتولوژی

پیش از آغاز درمان، باید وضعیت دقیق G6PD بیمار (شدت نقص)، سابقه همولیز، تزریقات خون و وضعیت هموگلوبین بررسی شود. همکاری با یک پزشک هماتولوژی برای تعیین محدودیت‌های درمانی ضروری است.

2.استفاده از داروهای بی‌خطر

انتخاب داروهای بی‌حسی، ضدعفونی‌کننده و آنتی‌بیوتیکی که ثابت شده‌اند در بیماران کمبود G6PD بی‌خطر هستند، اهمیت دارد. علاوه بر این، باید از داروهایی که شناخته‌شده‌اند می‌توانند موجب استرس اکساینده شوند اجتناب کرد.

۳. کنترل عفونت و حفظ بهداشت دهان

عفونت یکی از محرک‌های شایع همولیز در این بیماران است. بنابراین پیش از انجام ارتودنسی باید به‌طور کامل درمان‌های جرم‌گیری، پرکردگی، درمان ریشه و کنترل عفونت انجام شود. نظافت دقیق و رعایت بهداشت دهان در طول درمان اهمیت زیادی دارد.

۴. انجام درمان آرام و تدریجی

به‌جای اعمال نیروهای بزرگ و ناگهانی، باید نیروهای ارتودنسی ملایم‌تر و زمان‌بندی بهتری برای حرکت دندان‌ها در نظر گرفته شود تا استرس بر بافت‌های دهانی کاهش یابد.

۵. نظارت دقیق و فواصل ملاقاتی کم

بیمار باید تحت نظارت دقیق قرار گیرد و بازدیدهای منظم کوتاه‌مدت انجام شود تا هرگونه نشانه‌ای از عوارض کمتر شود.

۶. احتیاط در اقدامات جراحی

اگر ارتودنسی نیازمند کشیدن دندان یا جراحی فک باشد، برنامه‌ریزی باید با دقت بیشتری انجام شود. ایجاد محافظت‌های سیستمیک (مثلاً تجویز فولات، ممانعت از کم‌خونی) و هماهنگی با هماتولوژیست برای زمان‌بندی مناسب ضروری است.

۷. آموزش به بیمار

اطلاع‌رسانی به بیمار یا والدین وی درباره علائم هشداردهنده همولیز (خستگی شدید، ضعف ناگهانی، رنگ تیره ادرار، زردی) مهم است تا در صورت بروز، سریعاً به مراکز درمانی مراجعه شود.

مطالعه جدید: ویژگی‌های اسکلتی در بیماران G6PD (۲۰۲۲)

مطالعه «Skeletal and dental manifestations of Glucose-6-phosphate dehydrogenase deficiency …» انجام‌شده در عربستان سعودی در سال ۲۰۲۲، یکی از معدود تحقیقات پیشرفته در زمینه ویژگی‌های ارتودنسی افراد مبتلا به کمبود G6PD است. در این مطالعه، ۱۳۶ فرد (۳۴ نفر با کمبود G6PD، ۳۴ نفر با تالاسمی، ۳۴ نفر با سلول داسی، و ۳۴ کنترل سالم) در بازه سنی ۱۸ تا ۳۲ سال بررسی شدند.

نتایج نشان داد:

• تفاوت‌های معناداری در اندازه‌ها و روابط اسکلتی و دندانی بین گروه کمبود G6PD و گروه کنترل وجود دارد.
• الگوی اسکلتی کلاس III در گروه کمبود G6PD بیشتر دیده شد، یعنی فک پایین نسبت به فک بالا جلوتر به نظر می‌رسد.
• این ویژگی ممکن است سبب پیچیدگی طرح درمان ارتودنسی شود، به‌ویژه اگر برنامه درمانی بر اساس الگوی کلاس II طراحی شود.

بنابراین، این مطالعه جدید نشان می‌دهد که افراد مبتلا به کمبود G6PD ممکن است نیاز به طرح درمان متفاوتی در ارتودنسی داشته باشند تا نتایج بهینه حاصل شود.

نتیجه‌گیری

افرادی که مبتلا به بیماری فاویسم (کمبود آنزیم G6PD) هستند، می‌توانند با رعایت نکات ایمنی و مشورت با متخصصین مربوطه، درمان ارتودنسی موفقی داشته باشند. کلید موفقیت در این مسیر عبارت است از:

• ارزیابی دقیق وضعیت خونی بیمار پیش از شروع درمان
• انتخاب داروها و روش‌های درمانی مطمئن
• رعایت بهداشت دهان و کنترل عفونت
• استفاده از نیروهای ملایم و برنامه‌ریزی تدریجی
• بازدیدهای منظم و نظارت دقیق بر پیشرفت درمان
• هماهنگی بین ارتودنتیست و هماتولوژیست

مطالعه‌ای مانند آنچه در عربستان انجام شده است (۲۰۲۲) نشان می‌دهد که بیماران کمبود G6PD ممکن است الگوی اسکلتی متفاوتی (کلاس III) داشته باشند که در برنامه‌ریزی ارتودنسی حتماً باید در نظر گرفته شود.
مصرف مسکن ها مثل استامینوفن و بروفن نیز باید با دقت لحاظ شود و حتما حتما با مشورت خون شناس و‌ پزشک صورت گیرد چون ممکن است در صورت مصرف زیاد ایجاد مشکل کند.