فضا نگه‌دارنده‌ها برای دندان‌های شیری

از دست دادن زودهنگام دندان‌های شیری ممکن است موضوعی بی‌اهمیت به‌نظر برسد، چون بسیاری تصور می‌کنند این دندان‌ها بالاخره خواهند افتاد و جای خود را به دندان‌های دائمی می‌دهند. اما حقیقت این است که دندان‌های شیری نقش بسیار مهمی در رشد و نظم دندان‌های دائمی دارند. اگر یکی از آن‌ها زودتر از موعد از دست برود، ممکن است دندان‌های مجاور به سمت فضای خالی حرکت کرده و در نتیجه جای کافی برای دندان دائمی باقی نماند.و همین عامل شروع نامرتب شدن دندانهاست. اینجاست که وسیله‌ای ساده اما مهم به نام فضا نگه‌دارنده (Space Maintainer) وارد عمل می‌شود. در اینجا، با زبانی ساده به بررسی انواع فضا نگه‌دارنده‌ها، کاربرد آن‌ها، اهمیت استفاده و مراقبت‌های لازم خواهیم پرداخت.

چرا دندان‌های شیری مهم‌اند؟

دندان‌های شیری فقط برای جویدن غذا نیستند. آن‌ها در عملکردهای مختلفی نقش دارند:

• کمک به تکلم صحیح کودک
• حفظ زیبایی و فرم لبخند
• حفظ فضا برای رویش دندان دائمی
• راهنمایی دندان‌های دائمی به سمت موقعیت صحیح

بنابراین اگر یک دندان شیری (به‌ویژه آسیاب‌های شیری) به‌دلایلی مثل پوسیدگی یا ضربه از دست برود، ممکن است این مزایا از بین برود.در اینجاست که اهمیت مسواک زدن و‌نخ دندان کشیدن برای دندانهای شیری مورد توجه هست.

فضا نگه‌دارنده چیست؟

فضا نگه‌دارنده یک وسیله‌ی دندان‌پزشکی است که پس از کشیدن یا افتادن زودهنگام دندان شیری در دهان کودک قرار داده می‌شود تا فضای آن دندان را حفظ کند. این فضا باید تا زمانی که دندان دائمی آماده‌ی رویش می‌شود، باز بماند.

اگر این فضا از بین برود، دندان‌های کناری به سمت آن حرکت می‌کنند و باعث کمبود فضا، رویش نامنظم یا نهفتگی دندان دائمی می‌شوند که ممکن است بعدها نیاز به ارتودنسی داشته باشد.

چه زمانی از فضا نگه‌دارنده استفاده می‌شود؟

فضا نگه‌دارنده زمانی استفاده می‌شود که:

• کودک دندانی را زودتر از موعد طبیعی از دست داده باشد.
• دندان‌های کناری در حال حرکت به سمت فضای خالی باشند.
• زمان زیادی تا رویش دندان دائمی باقی مانده باشد (معمولاً بیش از ۶ ماه).

ما معمولا با کمک عکس رادیولوژی و معاینه بالینی تشخیص می‌دهیم که آیا استفاده از فضا نگه‌دارنده لازم است یا نه. البته من همیشه به بهداشت دهان کودک نیز دقت میکنم. اگر خوب‌مسواک‌ نزند یا نخ دندان استفاده نکند ممکن است اطراف همان فضا نگه دارنده نیز مواد غذایی جمع شود و باعث پوسیدگی گردد.

انواع فضا نگه‌دارنده‌ها

فضا نگه‌دارنده‌ها در دو گروه کلی قرار می‌گیرند:

۱. فضا نگه‌دارنده‌های ثابت (Fixed)

این‌ها به دندان‌های کناری چسبانده می‌شوند و تا زمان مناسب در دهان باقی می‌مانند. انواع مهم آن‌ها عبارتند از:

▪️ بند و حلقه (Band and Loop)

• متداول‌ترین نوع
• شامل یک حلقه فلزی است که به دندان مجاور متصل می‌شود و یک سیم که از فضای خالی عبور می‌کند
• برای از دست دادن یک دندان در یک سمت مناسب است

▪️ فضا نگه‌دارنده‌ی لینگوال (Lingual Arch)

• برای کودکانی که چند دندان آسیاب شیری را در دو سمت فک پایین از دست داده‌اند
• به دندان‌های آسیای دائمی متصل می‌شود و از پشت دندان‌های پیش جلویی عبور می‌کند

▪️ قوس کامی (Nance Appliance)

• برای فک بالا
• شامل یک صفحه‌ی پلاستیکی در ناحیه کام (سقف دهان) است که به دو بند فلزی روی دندان‌های آسیاب متصل می‌شود

▪️ فضا نگه‌دارنده‌ی دیستال شو (Distal Shoe)

• برای مواقعی که دندان آسیای اول دائمی هنوز رویش نیافته
• شامل یک تیغه فلزی است که به زیر لثه وارد می‌شود تا مسیر رویش دندان دائمی را راهنمایی کند
• نیاز به کنترل دقیق دارد و در شرایط خاص استفاده می‌شود.

۲. فضا نگه‌دارنده‌های متحرک (Removable)

• شبیه پلاک‌های ارتودنسی هستند
• کودک می‌تواند آن را هنگام غذا خوردن یا مسواک زدن خارج کند
• معمولاً در کودکانی با همکاری بالا و سن بالاتر استفاده می‌شوند.

فضا نگه‌دارنده‌ها چگونه ساخته می‌شوند؟

فرآیند ساخت فضا نگه‌دارنده معمولاً شامل مراحل زیر است:

1. معاینه و بررسی اولیه
2. تهیه قالب یا اسکن دیجیتال از دندان‌ها
3. ارسال به لابراتوار برای ساخت
4. نصب و تنظیم دستگاه در جلسه‌ی بعدی
5. آموزش مراقبت‌های لازم به والدین و کودک

مراقبت‌های لازم بعد از نصب فضا نگه‌دارنده

برای موفقیت درمان و پیشگیری از آسیب یا عفونت، رعایت موارد زیر ضروری است:

• رعایت کامل بهداشت دهان و دندان
• استفاده از مسواک نرم مخصوص کودکان و تمیز کردن اطراف دستگاه
• مراجعه منظم برای ویزیت‌های دوره‌ای
• جلوگیری از خوردن غذاهای سفت، چسبنده یا آدامس
• اطلاع دادن به ما در صورت شل شدن، شکستن یا افتادن دستگاه

چه مدت فضا نگه‌دارنده باید در دهان بماند؟

مدت استفاده بستگی به زمان باقی‌مانده برای رویش دندان دائمی دارد. معمولاً بین ۶ ماه تا ۲ سال در دهان باقی می‌ماند.

پس از آن، دستگاه توسط ما برداشته می‌شود البته گاهی خودش میفتد.

چه اتفاقی می‌افتد اگر از فضا نگه‌دارنده استفاده نشود؟

در صورت عدم استفاده از فضا نگه‌دارنده، احتمالاً با مشکلات زیر مواجه خواهید شد:

• بهم‌ریختگی دندان‌های دائمی
• کمبود فضا برای دندان جدید
• روییدن دندان در جای اشتباه
• نیاز به درمان ارتودنسی در آینده

بنابراین صرف‌نظر از ظاهر ساده‌ی دستگاه، استفاده‌ی به‌موقع از آن می‌تواند از درمان‌های پیچیده و پرهزینه در آینده جلوگیری کند.

خیلی از والدین از من میپرسند که آیا همه‌ی کودکان به فضا نگه‌دارنده نیاز دارند؟

باید بگویم خیر. فقط در مواردی که:

• دندان شیری زودتر از موعد افتاده باشد
• دندان کناری در حال حرکت به فضای خالی باشد
• سن کودک طوری باشد که رویش دندان دائمی تا ماه‌ها یا سال‌ها بعد انجام می‌شود

ممکن است کودک نیاز به استفاده از فضا نگه‌دارنده داشته باشد. البته باز تاکید میکنم که بهداشت دهان هم بسیار مهم هست.

مزایای فضا نگه‌دارنده‌ها

• پیشگیری از شلوغی دندان‌های دائمی
• حفظ نظم و تقارن در دهان
• راهنمایی درست دندان‌های دائمی در مسیر صحیح
• کاهش نیاز به درمان‌های پیچیده‌تر مانند ارتودنسی

عوارض احتمالی فضا نگهدارنده ارتودنسی و نحوه پیشگیری

اگر به‌درستی مراقبت نشود یا دستگاه به‌خوبی ساخته نشده باشد، ممکن است:

• به لثه‌ها یا گونه آسیب بزند
• باعث التهاب یا تجمع جرم شود
• بشکند یا شل شود

با مراجعه‌ی منظم به بهترین دکتر ارتودنسی تهران و رعایت بهداشت دهان می‌توان از این مشکلات پیشگیری کرد.

نکات مهم برای والدین

• کودکان را برای استفاده از فضا نگه‌دارنده آماده کنید و برایشان توضیح دهید که این وسیله به آن‌ها کمک می‌کند.
• به کودک کمک کنید تا بهداشت دهان را رعایت کند.
• در صورت بروز هرگونه مشکل، فوراً با دندان‌پزشک تماس بگیرید.
• از برداشتن یا دستکاری دستگاه توسط کودک جلوگیری کنید.

دندان‌های شیری فقط موقتی نیستند، بلکه نقش مهمی در آینده‌ی سلامت دهان کودک دارند. اگر دندانی زودتر از موعد افتاده یا کشیده شده، استفاده‌ی به‌موقع از فضا نگه‌دارنده می‌تواند تفاوت زیادی در رشد منظم دندان‌های دائمی ایجاد کند. این ابزار ساده، با راهنمایی ما در کلینیک ارتودنسی دکتر فهیمی و همکاری والدین، می‌تواند از درمان‌های پرهزینه و زمان‌بر در آینده جلوگیری کند.

پس اگر کودک شما یکی از دندان‌های شیری‌اش را زودتر از زمان طبیعی از دست داده، حتماً با ما مشورت کنید.